نقش والدین در استفاده صحیح فرزندان از گوشی‌های همراه چیست؟ | نشانه‌های اعتیاد به اینترنت در نوجوانان + راهکار‌ها
اگر شما هم جزو آن دسته از پدر و مادر‌ها هستید که نگران استفاده بی‌حدومرز فرزندتان از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است، محتوای این گزارش مناسب شماست.
به گزارش شهرآرانیوز، یکی از مهمترین دغدغه‌هایی که والدین امروز دارند و به‌حق هم هست، نحوه مواجهه درست فرزندانشان با گوشی‌های هوشمند و میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی است تا زندگی روزمره‌شان را مختل نکند و دراصطلاح به درس و زندگی‌شان برسند. تماشای صحنه‌ها و اخبار گوناگون و خطرآفرین در شبکه‌های اجتماعی نیز مزید بر علت است تا والدین بیش از پیش نگران این موضوع باشند که خب! بالاخره ما با فرزندمان در مقابل اصرار‌های او برای خرید یا استفاده گوشی همراه چه کنیم؟ راه درست کدام است؟ چه روشی را به کار بگیریم تا فرزندمان دچار آسیب‌های فضای مجازی نشود؟ و سؤال‌های ریز و درشت دیگری که بنا به نیاز و روش تربیت و خاستگاه فرهنگی‌اجتماعی هر خانواده متفاوت است. اگر شما هم جزو آن دسته از پدر و مادر‌ها هستید که نگران استفاده بی‌حدومرز فرزندتان از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است، محتوای این گزارش مناسب شماست. ما در این نوشتار سعی کردیم به این سؤال‌ها پاسخ دهیم که سویه علمی دارد و نتیجه پژوهش‌های داخلی و خارجی را به شما نشان خواهد داد. همین ابتدا بگوییم خیلی راحت از کنار این گزارش و اطلاعات آن نگذرید و بهتر است به آن عمل کنید.
نسل زِد و آلفا
حدود ۲۵ سال از تولد گوشی‌های هوشمند که باعث شد تحول عظیمی در ارتباطات و سبک زندگی مردم جهان رقم بزند می‌گذرد. بعد از چند سال، پای این اسلحه هوشمند به ایران هم باز شد و خیلی زود محبوب هر خانه و کاشانه‌ای شد و بیش از همه، دنیای نوجوانان و جوانان امروز را متفاوت کرد که به آن نسل زد می‌گوییم. ابتدا همه مات و مبهوت این جعبه جادویی کوچک شدیم که می‌توانستیم با خودمان به راحتی حمل کنیم و کم‌کم، پایش به زندگی فردی، جمعی و شغلی جامعه ایرانی هم باز شد تا جایی که طبق نظرسنجی ایسپا در سال ۹۸، اعلام شد ۶۹ درصد مردم ایران گوشی هوشمند دارند که احتمال زیاد تا امروز، این آمار افزایش یافته است. اما آنچه مسلم است اینکه هنوز بعد از گذشت سال‌ها، عده زیادی نحوه مواجهه درست با این وسیله کوچک و پیچیده را نمی‌دانند و گویای این مطلب، بروز رفتار‌های اعتیادگونه یا نابهنجار در جامعه ماست که هر از گاهی، خود را به شکل‌های مختلف نشان می‌دهد. در این میان، آنچه بیش از همه نمود دارد همزمانی تولد نسل زد یعنی متولدین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۲ با رواج حضور گوشی‌های هوشمند در ایران و بعد از آن نسل آلفا متولدین ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۴ است که جامعه نوجوان و جوان ایران، یعنی آینده‌سازان این مملکت را شامل می‌شود.
اعتیاد به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی
لازم است قبل از ورود به بحثمان بگوییم امروزه دیگر، فضای مجازی، یک فضای غیرواقعی قلمداد نمی‌شود بلکه بخشی از زیست اجتماعی و دنیای حقیقی افراد را تشکیل می‌دهد که این موضوع برای نسل زد و آلفا بسیار پررنگ است به همین دلیل گوشی همراه را جزئی از وجود خود می‌دانند نه صرفا یک شیء خارجی و چگونگی ارتباط با این وسیله همراه یک ضرورت تربیتی و فرهنگی است.
استفادۀ بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های آنلاین و به طور کلی کاربرد زیاد اینترنت، به خودی خود کاهش ارتباطات خانوادگی را در بردارد، چرا؟ چون انسان موجودی اجتماعی است و نیاز خود را تا حد زیادی از این طریق برطرف می‌کند. حال وقتی فرد، ارتباطات سالم و مطلوبی در دنیای نزدیک خود که مهمترین آن خانواده است نداشته باشد به آدم‌هایی که پشت قاب گوشی همراه هستند پناه می‌برد.
اعتیاد به اینترنت به طور کلی و همچنین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی به طور اختصاصی، با طیف وسیعی از اختلالات اعم از روانشناختی، عملکردی و حتی سلامت فیزیکی همراه است. نتایج یک مطالعه نظام‌مند نشان داده که اعتیاد به اینترنت، با افزایش شانس ابتلا به افسردگی و اضطراب همراه است. این استرس‌ها اغلب موجب ایجاد مشکلات زیادی در روابط بین فردی و فعالیت‌های زندگی از قبیل تحصیل می‌شود. نتیجه مطالعه دیگری در کشور چین نشان داده است که اعتیاد به استفاده از اینترنت از طریق تلفن‌های همراه، می‌تواند از طریق تأثیرگذاری بر کیفیت زندگی افراد، آنها را مستعد بروز مشکلات سلامتی کند. اگر ﮔﺮاﯾﺶ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ شبکه‌های اجتماعی منجر به وابستگی بیش از حد به استفاده از فضای مجازی به صورت آنلاین شود موجب آسیب جسمی و روانی به فرد مبتلا به آن می‌شود که می‌تواند مشکلات روان شناختی، اجتماعی، درسی و یا شغلی در زندگی فرد ایجاد کند.
مهمترین نشانه اعتیاد به اینترنت چیست؟
وابستگی رفتاری، مهمترین شاخصه این اعتیاد است به گونه‌ای که در میهمانی‌ها، محیط خانه، کوچه و بازار و هر محفل عمومی دیگر، ترجیحش استفاده از گوشی تلفن همراه به صورت آنلاین در قالب چت، بازی یا هر روش دیگر است و حتی تلاش می‌کند بهانه‌ای برای عدم حضور خود در چنین محافلی پیدا کند.
طبق مطالعاتی که توسط گریفیتز و اورزاک در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ صورت گرفته مهمترین علائم این وابستگی رفتاری را به دو دسته جسمی و روانشناختی تقسیم بندی می‌کنند.
علائم روانشناختی
فرد در این حالت نوعی احساس خوب بودن و رضامندی از خود هنگام استفاده از رایانه یا گوشی همراه دارد و با ولع و اشتیاقی فراوان که تمام فکر او را مشغول کرده آن را انجام می‌دهد. ناتوانی در متوقف کردن فعالیت خود و صرف کردن وقت زیاد و بیشتر با رایانه نیز از دیگر علائم بالینی است. دوری از خانواده و دوستان، احساس تهی بودن، افسردگی، بد خلقی در مواردی که فرد از رایانه استفاده نمی‌کند، دروغ گفتن در مورد فعالیت‌ها و وجود مشکل در مدرسه را نیز از سوی این افراد شاهد هستیم. همچنین هنگامی که به اجبار از گوشی خود دور باشد احساس بدی دارد و تنها وقتی تلفن همراهش در دستانش است آرامش دارد.
علائم جسمی
سندرم عصبی، خشکی، سردرد میگرنی، ضعف بینایی، پشت درد، بی نظمی در غذا خوردن و صرف نظر کردن از بعضی وعده‌های غذایی، توجه نکردن به بهداشت شخصی، اختلال خواب و تغییر در الگوی خواب، دیدن کابوس‌های شبانه، زودرنجی و حساسیت بالا، تغییرات خلقی (گاهی بی دلیل شاد است و گاهی غمگین)، تعارض رفتاری با افرادی که شبیه او نیستند از جمله نشانه‌های جسمی افراد معتاد به شبکه‌های اجتماعی است که بنا به شدت و میزان وابستگی، این علائم، کم و زیاد می‌شود.
پدر و مادر، کلید اصلی اصلاح رفتار فرزندان هستند
تا اینجا، فقط سعی کردیم مقدمه‌ای از آینده‌ای هولناکی که ممکن است در زندگی رفتاری، جسمی و روانی فرزندانتان رخ دهد را بیان کنیم؛ اما اگر هنوز فرزند دلبندتان به این حد از نشانه‌ها نرسیده، نگران نباشید. همیشه راهی برای بهبود اوضاع وجود دارد که برای حل این موضوع، کلید اصلی آن، دست شما پدر و مادرهاست.
محمد ثوابی، مشاور خانواده درباره راهکار‌های مقابله‌ای والدین با فرزندان در خصوص مدیریت استفاده از شبکه‌های اجتماعی به شهرآرانیوز می‌گوید: گام نخست برای حل این موضوع، ارتباط بین همسران است که نحوه و کیفیت آن، بر رفتار فرزندان اثر مستقیم دارد. ارتباط موثر والدین با فرزندان به آنها کمک می‌کند تا با فشار‌ها و چالش‌های روزمره زندگی، مواجهه بهتری داشته باشند و از امنیت عاطفی و حمایت اجتماعی بالاتری برخوردار شوند.
ثوابی با تاکید بر اینکه امروزه، ارتباطات مجازی در خانواده بیشتر شده و استفاده از رسانه‌ها به عضوی از خانواده تبدیل شده بیان می‌کند: مدیریت تعاملات خانوادگی، اختصاص دادن فضای گفتگوی امن میان والدین و فرزندان به گونه‌ای که در آنها فرزند مورد قضاوت و برچسب زنی قرار نگیرد، اختصاص بخش‌هایی از زمان حضور در خانه برای صرف یک چای یا عصرانه دورهمی بدون حضور گوشی‌های همراه، انجام برنامه‌های مشترک میان اعضای خانواده، تفریح و سرگرمی خانوادگی از جمله راهکار‌هایی است که می‌تواند تعامل و احساس امنیت را در خانواده ایجاد کند.
این مشاوره خانواده در ادامه به واژه «مرزبندی» اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: از جمله روش‌های فرزندپروری که یک سبک اثبات شده است، تربیت فرزند به سبک مقتدرانه است؛ یعنی والدینی که نه بسیار سهل‌گیر هستند و فرزند را آزاد و رها می‌گذارند و نه آنقدر سخت‌گیر که رفتاری مستبدانه با او دارند. در این سبک، مرزبندی‌های رفتاری و اجتماعی هر فرد در خانواده و بیرون از خانه مشخص است و پدر و مادر و فرزند از جایگاه مشخصی برخوردارند. مبانی اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی مشخص است و والدین به آن پایبندند. مرز‌های اخلاقی و حریم خصوصی افراد روشن است. افراد بدون اجازه، وارد حریم شخصی عضو دیگر خانواده نمی‌شوند. این مرزبندی در استفاده از فضای مجازی نیز باید وجود داشته باشد؛ به این معنا که هنجار‌های فرهنگی و اجتماعی موجود در خانه، نهادینه است نه نمادین و دستوری. افراد بدانند خانواده و حفظ آن، یک اصل است و نمی‌توان آنچه در رسانه و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد را به راحتی وارد چارچوب فرهنگی و اجتماعی و سبک زندگی خانوادگی کرد. این موضوع، زمانی محقق می‌شود که زن و مرد به عنوان والد، تعاریف و دیدگاه مشترکی از خانواده و روابط زوجی داشته و به آن پایبند باشند.
تقویت تفکر انتقادی فرزندان از طریق گفتگوی سالم در خانه
جالب است بدانید پاول دوروف، مالک تلگرام در گفتگویی معروف عنوان کرده است من از موبایلم استفاده نمی‌کنم چرا که حریم خصوصی را نابود می‌کند و از آن فقط برای تست تلگرام استفاده می‌کنم نه بیشتر، یا در گزارشی از کارشناسان یک شرکت بزرگ نرم‌افزاری در جهان وقتی می‌پرسند آیا تلفن همراه خود را به اتاق خواب می‌برند همگی پاسخشان منفی است و برخی آن را در بدو ورود به منزل، خاموش می‌کنند. این مثال‌ها نشان می‌دهد تا چه حد نحوه استفاده از گوشی همراه باید برایمان مهم باشد و بی وقفه، خود را به آن دچار نکنیم و برای ساعاتی از آن فاصله بگیریم. با این نگاه به سراغ زهرا رشیدنژاد، مدرس سواد رسانه و مدیر مرکز بانوان سازمان فضای مجازی سراج خراسان رضوی رفتیم تا درباره نحوه صحیح استفاده و مدیریت تلفن همراه، توضیحاتی بدهد. او در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز به مدیریت استفاده از فضای مجازی تاکید می‌کند و می‌گوید: متاسفانه آنچه باعث استفاده بی حد و مرز از اینترنت و فضای مجازی شده، ناآگاهی در اقشار مختلف مردم نسبت به پیامد‌های محتوا است که به راحتی آن را در زندگی روزمره استفاده می‌کنند. ما امروزه بیش از پیش به سواد رسانه و افزایش آگاهی درباره خطرات و آسیب‌های روانی و جسمی شبکه‌های اجتماعی نیازمندیم که خوشبختانه، این اطلاعات امروزه در دسترس همه قرار دارد و محتوا‌های خوبی در این زمینه تولید شده، اما آنچه مهم است عمل کردن و باور به این دانسته‌هاست.
رشیدنژاد این نکته را اذعان کرد که بعد از کرونا، اگرچه والدین به دلیل مجازی شدن کلاس‌های درس، مجبور شدند تلفن همراه را در اختیار فرزندانشان حتی کودکان قرار دهند، اما در همان زمان نیز آگاه‌سازی خوبی صورت نگرفت که دلیل اولیه آن، عدم آگاهی والدین نسبت به آسیب‌های موجود و روش مواجهه درست با فرزندان بود. او چند راهکار ساده هم برای والدین پیشنهاد می‌دهد و می‌گوید: تلفن همراه، نباید وسیله بازی و سرگرمی کودکان در سنین زیر هفت سال قرار گیرد. برخی والدین تا فرزندشان بهانه‌گیری می‌کند سعی دارند او را با تصاویر، انیمه، آوا‌ها و بازی‌های موبایلی آرام کنند. کودکان زیر دو سال بهتر است در تعامل با گوشی همراه نباشند و والدین زمان استفاده خود را به زمان خواب یا نبود او موکول کنند. کودکان ۲ تا ۷ سال نیز باید زمان محدودی، حدود دو تا سه ساعت به صورت متناوب در طول روز از گوشی هوشمندی که متعلق به پدر یا مادر است استفاده کنند و باقی روز را برای فرزندشان، به گونه‌ای که با مسیر رشدی او همخوانی داشته باشد برنامه‌ریزی کنند؛ مثلا بازی‌های جسمی‌حرکتی و ذهنی برایش ترتیب دهند، کتاب بخوانند، تفریحات جمعی و خانوادگی داشته باشند که البته این روش‌ها در دوره نوجوانی نیز کارساز است.
رشیدنژاد بیان می‌کند: بهترین راهکار برای آگاه سازی، تقویت تفکر انتقادی ابتدا در والدین و سپس در فرزندان در سنین ورود به نوجوانی و جوانی است. تفکر انتقادی باعث می‌شود هر آنچه در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد را نپذیریم و قبل از استعمال هر محتوایی، چرایی و چگونگی آن را بررسی کنیم. اما این روش به گونه‌ای نباشد که بدبینی را افزایش دهد و فرد دچار سوگیری شود. همچنین مدیریت زمان استفاده از گوشی همراه و شبکه‌های اجتماعی با استفاده از ساعت سلامت دیجیتال که در گوشی‌های همراه است پیشنهاد می‌شود و لازم است افراد نسبت به آن متعهد باشند که این زمان بسته به نوع کاربری هر فرد، متفاوت است. مثلا فردی که محیط کارش بر بستر شبکه‌های اجتماعی است و هدفمند استفاده می‌کند با فردی که صرفا برای ارتباط مجازی دوستانه از آن بهره می‌برد متفاوت است.
این مدرس سواد رسانه در پاسخ به این سوال که بهترین زمان خرید گوشی همراه برای فرزندان در چه سنی باید باشد می‌گوید: این موضوع حداقل تا قبل از ورود فرزند به دوره نوجوانی لزومی ندارد و خرید آن را می‌توان به بعد از این دوره سنی موکول کرد. این زمان، بهترین فرصت است تا والدین به عنوان یک الگو، استفاده صحیح از گوشی همراه را به فرزند آموزش دهند، تفکر انتقادی خود و فرزند را از طریق گفت‌و‌گو‌های سالم در جمع خانواده تقویت کنند، گاهی درباره برخی مسائل روز که متناسب با سن فرزند است به صورت جمعی و در حضور فرزند گفت‌و‌گو داشته باشند و به همراه فرزندان در دوره‌های آموزشی سواد رسانه شرکت کنند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
